Çek alfabesi, Latin alfabesine dayanır ve toplamda 42 harften oluşur. Bu alfabe, Çek dilinin seslerini doğru bir şekilde yansıtmak için bazı özel harfler ve aksan işaretleri içerir.
Özellikle Č, Š, Ř, Ž gibi harfler, Çekçenin karakteristik özelliklerinden biridir ve Slav dillerine özgü sesleri temsil eder.
a, á, b, c, č, d, ď, e, é, ě, f, g, h, ch, i, í, j, k, l, m, n, ň, o, ó, p, q, r, ř, s, š, t, ť, u, ú, ů, v, w, x, y, ý, z, ž
Özel Harfler ve Telaffuzları
Çekçede özel harfler, genellikle bir háček (ˇ) veya çengel işaretiyle (örneğin “ň”deki gibi) belirtilir. Bu harflerin telaffuzları Türkçedeki bazı seslere benzerlik gösterebilir, ama kendine özgü nüansları da vardır.
Č (č)
Türkçedeki “ç” sesine çok benzer, yani “çocuk” kelimesindeki gibi.
Örnek: “Česko” (Çekya), “č” harfi burada “ç” gibi okunur: Çesko.
Š (š)
Türkçedeki “ş” sesiyle neredeyse aynıdır, “şeker” kelimesindeki gibi.
Örnek: “Škoda” (ünlü bir Çek markası), “š” harfi “ş” gibi okunur: Şkoda.
Ř (ř)
Bu harf Çekçeye özgüdür ve dünyada başka hiçbir dilde tam karşılığı yoktur. Hem “r” hem de “j” (Türkçedeki “y”ye yakın) seslerini birleştirir gibi düşünün. Boğazdan hafif titreşimli bir “r” ile başlar ve “j”ye kayar.
Örnek: “Dvořák” (ünlü bir Çek besteci), “ř” harfi burada yaklaşık Drvo-jak gibi okunur. (Pratik yapmak için biraz dil yuvarlama gerekebilir!)
Ž (ž)
Fransızcadaki “j” sesine benzer, Türkçede “j” harfine yakın ama daha yumuşak ve titreşimli bir ses. “Jean” kelimesindeki gibi.
Örnek: “Žižkov” (Prag’da bir semt), “ž” harfi burada Ji-jkov gibi okunur.
Ď (ď) ve Ť (ť)
Türkçedeki “d” ve “t” seslerine benzer, ama daha yumuşak ve hafif “y” ile birlikte söylenir (örneğin “ď” ≈ dy gibi).
Örnek: “Děkuji” (Teşekkür ederim), Dyekuyi gibi.
Ň (ň)
Türkçedeki “ny” sesine benzer, İspanyolcadaki “ñ” gibi.
Ch
Bu bir harf kombinasyonu olarak kabul edilir ve Türkçedeki “h” ile “ı” arasında bir ses çıkarır, biraz Almancadaki “ch” gibi boğazdan gelir.
Örnek: “Chodov” (bir yer ismi), Hodov gibi.
Uzun Sesli Harfler (Á, É, Í, Ó, Ú, Ý)
“A” kısa okunurken (elma gibi), “Á” daha uzun bir aa sesi çıkarır.
Örnek: “Mám” (Bende var), Maam gibi.
Ě (ě)
Genellikle “ye” gibi okunur.
Örnek: “Pět” (beş), Pyet gibi.
Ů (ů)
Uzun bir “u” sesidir, “ú” ile aynı şekilde okunur ama farklı bir yazım geleneğinden gelir.
Örnek: “Dům” (ev), Duum gibi.
Sesli ve Sessiz Harfler: Sert ve yumuşak harflerin ayrımı
Çekçe’de sesli ve sessiz harflerin ayrımı, Türkçedeki gibi açık bir “sert” ve “yumuşak” harf sınıflandırmasına tam olarak dayanmaz.
Bunun yerine, Çek dilinde harfler daha çok sesli (vokály) ve sessiz (konsonanty) olarak kategorize edilir. Ayrıca, sessiz harfler arasında sertlik/yumuşaklık (veya dilbilimde “sert” ve “yumuşak” palatalizasyon) farkı, telaffuz ve dilin gramatik yapısında önemli bir rol oynar.
Sesli Harfler (Vokály)
Çekçe’de sesli harfler, kısa ve uzun olmak üzere iki gruba ayrılır. Uzunluk, aksan işaretleriyle (örneğin “á”, “ů”) belirtilir ve anlamı değiştirebilir. Sesli harfler şunlardır:
Kısa sesliler: a, e, i, o, u
Uzun sesliler: á, é, í, ó, ú, ů
Özel bir sesli: ě (bu harf “ye” gibi bir ses çıkarır ve kısa bir sesli olarak kabul edilir).
Not: Çekçe’de sesli harfler “sert” veya “yumuşak” olarak ayrılmaz; bu ayrım daha çok sessiz harfler için geçerlidir. Sesli harflerin uzunluğu (kısa veya uzun oluşu) telaffuzda ve kelime anlamında fark yaratır.
Örneğin: pan (bay) → kısa “a”, pán (beyefendi) → uzun “á”
Sessiz Harfler (Konsonanty)
Çekçe’de sessiz harfler, Türkçedeki gibi genelde yazıldığı gibi okunur ama bazıları “sert” (tvrdé) ve “yumuşak” (měkké) olarak sınıflandırılır. Bu ayrım, özellikle dilbilgisi kurallarında (örneğin çekim ekleri) ve telaffuzda etkilidir. Ayrıca, sessiz harfler arasında “titreşimli” (znělé) ve “titreşimsiz” (neznělé) ayrımı da vardır ki bu, boğazın titreşip titreşmemesine bağlıdır.
Sert ve Yumuşak Sessiz Harfler
Çekçe’de sessiz harflerin sertlik/yumuşaklık ayrımı, harfin telaffuz edildiği yer (damaklaşma) ve dilbilgisel işleviyle ilişkilidir.
Sert Sessiz Harfler (Tvrdé Konsonanty):
b, d, g, h, ch, k, p, t
Bunlar genelde daha belirgin ve güçlü bir şekilde telaffuz edilir.
Örnek: “dům” (ev) → “d” sert bir sestir ve net bir şekilde duum gibi okunur.
Yumuşak Sessiz Harfler (Měkké Konsonanty):
c, č, ď, j, ň, ř, š, ť, ž
Bu harfler, dilin damağa daha yakın bir şekilde kullanılmasıyla oluşur ve “yumuşak” bir his verir.
Örnek: “česky” (Çekçe) → “č” yumuşak bir sestir ve çeski gibi okunur.
Nötr Sessiz Harfler:
f, l, m, n, r, s, v, z
Bunlar hem sert hem yumuşak bağlamlarda kullanılabilir, bu yüzden “nötr” olarak sınıflandırılır.
Örnek: “les” (orman) → “l” burada nötr bir sestir: les.
Titreşimli ve Titreşimsiz Sessiz Harfler
Sessiz harfler ayrıca boğazdan titreşim (ses telleriyle) çıkıp çıkmamasına göre ikiye ayrılır:
Titreşimli (Znělé): b, d, g, h, v, z, ž, ď, m, n, ň, l, r
Ses telleri titreşir, daha “canlı” bir ses çıkar.
Örnek: “být” (olmak) → biit.
Titreşimsiz (Neznělé): p, t, k, f, s, š, č, ť, ch, c
Ses telleri titreşmez, daha “sessiz” bir ses çıkar.
Örnek: “pes” (köpek) → pes.
Önemli Not: Çekçe’de bir kelimenin sonunda titreşimli bir harf varsa, genellikle titreşimsiz hale gelir.
Örneğin: “hrad” (kale) → hrat gibi okunur (“d” titreşimliyken “t” gibi sessizleşir).
www.cekce.com.tr